علائم کمبود آهن در کودکان بسیار واضح است و باید کودک از همه نظر تحت بررسی قرار بگیرد. بررسی علت فقر آهن در کودکان و اقدام به موقع برای درمان کمبود آهن در کودکان مهم است. برای کسب اطلاعات بیشتر در زمینه‌ی علائم کمبود آهن در کودکان و درمان کمبود آهن در کودکان با تیم تولید محتوای انجمن توسعه سلامت مهر پارسی همراه باشید.
وظیفه آهن در بدن چیست؟
قبل از بررسی علائم کمبود آهن در کودکان بهتر است با چیستی و ضرورت وجود این ماده در بدن آشنا شویم. آهن در بدن یک الکترولیت ضروری است. در حالت طبیعی حدود ۴ الی ۵ گرم آهن در بدن وجود دارد که بیشترین مقدار این آهن در هموگلوبین و میوگلوبین وجود دارد. آهن در بدن در ۳ چرخه مهم تاثیر گذار است که شامل موارد زیر میباشد:
- هموگلوبین خون
- سیتوکروم و زنجیره تنفسی
- میوگلوبین
از طرفی روزانه حدود ۱۰ الی ۲۰ میلی گرم آهن با مصرف مواد غذایی به بدن وارد و حدود ۵.۱ الی ۵.۶ درصد از این مقدار جذب بدن میشود. اولین مرحله جذب آهن از معده آغاز میشود و بعد در اثنی عضر و روده باریک به حداکثر جذب میرسد. آهن بصورت یون سه ظرفیتی وارد بدن میشود ولی به صورت فروز یا یون دو ظرفیتی جذب میشود.
بدن خود به تنهایی تا حدودی میتواند با تنظیم مکانسیم‌هایی؛ جذب آهن را افزایش دهد. وقتی آهن در بدن کاهش پیدا میکند؛ طی مکانیسم‌هایی؛ گلبول‌های جدید ایجاد میشوند تا جذب آهن افزایش پیدا کند. این روش یکی از روش‌هایی است در زنان باردار و کودکان بیشتر دیده میشود.
آهن چگونه در بدن جذب میشود؟
جذب بیش از حد و یا خروج آهن بیش از حد؛ برای بدن مضر است. در بدن میزان آهن باید اعتدال داشته باشد. آهن بصورت یون دو ظرفیتی با تغذیه وارد بدن میشود و بصورت یون دو ظرفیتی یا فروز جذب میشود. آهن آزاد یک رادیکال آزاد است که بسیار فعال است و میتواند واکنش شدید ایجاد کند برای همین در بدن نمیتواند بصورت آزاد وجود داشته باشد.
در معده، اسید معده یا اسید کلریدریک باعث میشود تا آهن از مواد غذایی جدا شود. ویتامین B12 یا کوبالامین به جذب آهن کمک میکنند. وجود یکسری ترکیببات احیا کننده مثل اسید آسکوربیک و یا ترکیبات گوگرد دار مثل سیستئین، آهن سه ظرفیتی را به آهن دو ظرفیتی تبدیل میکنند.
همچنین پروتئین آپوفریتین باعث جذب آهن در روده، کبد، طحال، مغز استخوان میشود. مصرف ویتامین C یا اسید آسکوربیک باعث افزایش جذب آهن در بدن میشود.
همانطور که گفته شد؛ ۷۰ درصد آهن در بدن برای هموگلوبین استکه در خون جهت تبادل اکسیژن و کربن دی اکسید فعالیت کند. ۳۰ درصد آهن در بافت ذخیره شده و برای فعالیت سلول‌ها مورد استفاده قرار میگیرد.
در سلول ماهیچه‌ای نوعی پروتئین متصل به اکسیژن وجود دارد که به آن میوگلوبین میگویند که حدودا حاوی ۴ درصد آهن است. به ذخیره‌ی آهن میوگلوبین ، ferritine میگویند. درصد کمی نیز آهن در ترانسفرین‌ها وجود دارد که در ساختمان آننزیم‌های سلولی نقش دارند.
آهن چگونه از بدن دفع میشود؟
ممکن است علائم کمبود آهن در کودکان ریشه در دفع بیش از اندازه آهن در آنها داشته باشد. گاهی مصرف مواد غذایی آهن‌دار همزمان با مصرف مواد غذایی حاوی فسفات است؛ فسفات با یون‌های اهن در بدن تشکیل نمک‌های نامحلول داده در نتیجه باعث کاهش جذب آهن در کودکان میشود.
آهن میتواند در بدن بصورت ادرار خارج شود. در کودکان پوسته پوسته شدن دستان یکی از نشانه‌های دفع آهن است. همچنین خونریزی در اثر جراحت میتواند آهن را در بدن کم کند و علائم کمبود آهن در کودکان ایجاد شود.
علائم کمبود آهن در کودکان
علائم کمبود آهن در کودکان به شرح زیر است:
- تمایل کودک به خوردن مواد غیر غذایی مثل یخ، خاک، نشاسته، رنگ و … که در پزشکی پیکا نام دارد.
- تورم زبان و یا ایجاد زخم روی زبان کودک
- بروز مشکلات رفتاری مثل بی قراری
- ضربان قلب تند نسبت به سایر کودکان
- کم اشتهایی و بد اشتهایی در کودک
- سردی در دست و پا
- پوست همیشه رنگ پریده و زرد دیده میشود.
- بی حالی و عدم نشاط در کودک
- ریز نقشی و کندی رشد در کودک
- تنفش غیر عادی و غالبا سریع
- تعریق زیاد
- عفونت مکرر زخم، ادرار و ….
- طحال بزرگتر از حد معمول
علت کمبود آهن در کودکان
۱. رژیم غذایی که آهن کمی دارد
کودکان باید در ۶ ماهه اول زندگی فقط از شیر مادر تغذیه کنند. در این مدت چون شیر مادر آهن ندارد، کودک با فقر آهن مواجه میشود. این کودکان باید از مکمل‌هایی که حاوی آهن هستند استفاده کنند.
۲. مشکلات گوارشی
گاهی آهن به اندازه کافی استفاده میشود؛ ولی دستگاه گوارش جذب ضعیف آهن را دارد. ممکن است این ناهنجاری‌ها در دستگاه گوارش مادرزادی باشد و یا در اثر اتفاقی اکتسابی برای مثال جراحی خاصی، این عارضه ایجاد شده باشد در نتیجه علائم کمبود آهن در کودکان بروز میکند.
۳. خونریزی
خونریزی داخلی و یا خونریزی‌هایی که در اثر صدمات و جراحات ایجاده شده‌اند، منجر به از دست رفتن بیش از حد آهن در کودکان میشود و کاهش آهن و کم خونی ناشی از فقر آهن صورت میگیرد.
۴. تغییرات بدنی
برای مثال جهش در رشد، اوتیسم، بیش فعالی، رشد در اثر اختلالات کروموزومی به خودی خود باعث افزایش ساخت سلول خونی قرمز یا گلبول قرمز شده و اینکه گلبول قرمز در ساختارش نیاز به آهن دارد واضح است پس اگر بدن نتواند این آهن را برای سلول‌های خونی فراهم کند، کودک دچار کم خونی فقر آهن میشود.
چه عواملی باعث کم خونی فقر آهن میشود؟
نارس بودن نوزادان و نوزادان کمتر از شش ماه بیشتر از سایرین دچار علائم کمبود آهن در کودکان میشوند. نوزادی که تازه متولد میشود، ذخایر آهن خود را از طریق جفت میگیرد پس اگر نوزاد نارس باشد، عملا ذخایر آهن او نیز ناقص است و برای رشد نیاز به مکمل آهن دارد.
اگر نوزادی تا بعد از شش ماهگی همچنان از شیر مادر تغذیه میکند و شروع مواد غذایی جامد هنوز اتفاق نیفتاده؛ علائم کمبود آهن در کودکان بروز میکند. پس یکی از عوامل ایجاد فقر آهن در کودکان تغذیه‌ی انحصاری نوزاد از شیر مادر است.
کودکان بزرگتر از ۶ ماه باید به اندازه کافی از گوشت و فراورده‌های گوشتی استفاده کنند. کودکانی که گیاه خوار مطلق‌اند و از شیر گاو تغذیه نمیکنند، دچار علائم کمبود آهن در کودکان میشوند.
کمبود آهن در کودکان چه عوارضی دارد؟
علائم کمبود آهن در کودکان و عدم درمان کمبود آهن در کودکان ایجاد عوارض میکند. در دوران جنینی اگر کمبود آهن اتفاق بیفتد، جنین با عقب ماندگی ذهنی متولد میشود به همین سبب مادر در دوران بارداری باید از اسید فولیک اتسفاده کند تا آهن کافی به جنین برسد.
کودکانی که دچار فقر اهن هستند در یادگیری و انجام فعالیت‌های جسمانی از سایرین کند‌تر هستند. در ابعاد گسترده‌تر، بلوغ این کودکان به تاخیر میفتد و اگر فقر آهن شدت داشته باشد؛ دچار کوتاهی قد میشوند. پس کمبود آهن و کمبود ویتامین D را در کودکان باید جدی بگیرید.
درمان کمبود آهن در کودکان
رایج‌ترین روش درمان کمبود آهن در کودکان استفاده از مکمل و قطره‌های آهن است. پزشکان معمولا از ۴ ماهگی به بعد، قطره آهن تجویز میکنند. دوز مصرف این مکمل باید با توجه به کودک باشد؛ مثلا از کودکی با مصرف این دارو، معده‌اش تحریک شود و یا مدفوعش تغییر رنگ دهد باید مصرف این دارو متوقف شود. برای جذب بهتر این قطره باید آن را با معده خالی و یا با آب پرتقال مصرف کنند.
روش دیگر برای درمان کمبود آهن در کودکان، شروع رژیم غذایی غنی از آهن است. گوشت، جگر، سبزیجات با برگ تیره، قارچ و انواع کلم و همچنین انواع حبوبات و آجیل، مواد غذایی غنی از آهن هستند.
در طب سنتی گوشت کباب شده گوسفندی، شیره انگور و خرما، پسته و کنجد و گل ختمی و شنبلیله از مواد غذایی هستند که خونساز و سرشار از آهن میباشند.
کلام آخر
ممنون که تا انتهای مطلب با ما همراه بودید. در این مقاله به علائم کمبود آهن در کودکان و علت کمبود آهن در کودکان و همچنین روش‌های درمان کمبود آهن در کودکان پرداختیم. اگر این مطلب برایتان مفید بوده است؛ نظراتتان را برای ما بنویسید. اگر در این زمینه اطلاعاتی دارید؛ با ما به اشتراگ بگذاری. اگر در این رابطه تجربه‌ای دارید برای ما نیز بنویسید. برای بازدید از مقالات بیشتر در زمینه‌ی پزشکی توصیه میشود از وبلاگ سایت انجمن توسعه سلامت مهر پارسی بازدید نمایید.
